Przypadkowe odkrycia w Wolinie dokonywane były już w XVII wieku. W 1827 roku B. Steffen przeprowadził pierwsze rozpoznanie archeologiczne Wolina, którego wyniki zostały opublikowane. Następne badania miały miejsce dopiero w 1871 roku, kiedy swoje poszukiwania rozpoczął Rudolf Virchow. Jego odkrycia wywołały lawinę zainteresowania historią Wolina, w efekcie czego dziejami miasta zajmowało się wielu uczonych niemieckich m.in. E. Kuster, H. Lemcke i O. Olshausen, A. Stubenrauch, C. Schuchardt, A. Kiekiebusch oraz E. Walter. Główną inspirację stanowiła trwająca już od XVII wieku dyskusja związana z problemem położenia Jomsborga – mitycznej siedziby drużyny wikingów, a także legendą Winety i jej lokalizacją. W latach 30. XX wieku rozpoczęto w Wolinie systematyczne badania, kierowane przez Ottona Kunkela – dyrektora Pommersches Landesmuseum. Prace wykopaliskowe prowadził na miejscu Karl August Wilde, od 1937 roku doktor archeologii na uniwersytecie w Greifswaldzie. Głównym ich celem było odnalezienie Winety oraz Jomsborga, które miały ogromny potencjał propagandowy dla III Rzeszy. W latach 1934-1939 przeprowadzono zakrojone na szeroką skalę stacjonarne wykopaliska na rynku w centrum miasta oraz na Srebrnym Wzgórzu – domniemanej lokalizacji Jomsborga. W latach 1936-1938 przebadano również wczesnośredniowieczne cmentarzysko na wzgórzu Młynówka. Oprócz tych dużych przedsięwzięć prowadzono również mniejsze prace w różnych częściach miasta. Wyniki badań zostały opublikowane jedynie częściowo w doktoracie K.A. Wildego oraz w kilku sprawozdaniach autorstwa tego badacza i O. Kunkela.
Prace archeologiczne po zakończeniu II Wojny Światowej ruszyły już w 1952 roku. Władysław Filipowiak przeprowadził w tym czasie jedne z pierwszych archeologicznych badań podwodnych w Polsce, poprzedzających budowę mostu drogowego w Wolinie. Dalsze prace badawcze trwały przez następne dekady i skupiały się m.in. w południowej części miasta, na terenie Starego Miasta, na cmentarzysku na wzgórzu zwanym Młynówką, na Srebrnym Wzgórzu, na Wzgórzu Wisielców i w tzw. dzielnicy Ogrody. Badaniami zawsze kierowali naukowcy z wolińskiej Pracowni Archeologicznej Instytutu Kultury Materialnej Polskiej Akademii Nauk (obecnie Instytutu Archeologii i Etnologii PAN).
Prace archeologiczne w Wolinie cieszyły się ogromnym zainteresowaniem w Polsce i za granicą. Stanowiły poligon doświadczalny dla metodyki badawczej oraz miejsce szkolenia zawodowego dla archeologów z całego świata. Dzięki szczególnym wysiłkom i poświęceniu archeologów oraz mieszkańców Wolina zatrudnianych do pracy na wykopaliskach, Wolin może się dzisiaj szczycić jedną z najlepszych i największych kolekcji w tej części Europy, liczącą setki tysięcy zabytków z okresu wczesnego średniowiecza, a także ogromną liczbą opracowań naukowych.
